Ναγκόρνο Καραμπάχ: Ιστορία vs Πολιτικού Ρελισμού - Συμφερόντων Κρατών - Ισχύς Διεθνών Οργανισμών

BLOGS UPD 14:09 22/11/20, 14:05

Το διάσημο μνημείο των Tatik u Papik (տատիկ-պապիկ στα Αρμένικα), -της γιαγιάς και του παππού του Καραμπάχ-, είναι ένας κορυφαίος προορισμός για καθέναν που επισκέπτεται πρώτη φορά το Nαγκόρνο Καραμπάχ.

Το μνημείο ανεγέρθηκε το 1967 από τον Sargis Baghdasaryan, και μια επιγραφή στο πίσω μέρος, αποκαλύπτει το επίσημο όνομά του: «We Are Our Mountains» («Είμαστε τα βουνά μας»). Θεωρείται ευρέως ως ένα σύμβολο της Αρμενικής κληρονομιάς του Nαγκόρνο Καραμπάχ.

Το μνημείο είναι κατασκευασμένο από ηφαιστειακή τέφρα, απεικονίζει ένα ηλικιωμένο άνδρα και μια ηλικιωμένη γυναίκα λαξευμένους σε βράχο, και συμβολίζει τους δεσμούς τους με τα βουνά του Καραμπάχ. Μόνο τα κεφάλια τους είναι ορατά ενώ τα σώματά τους λέγεται ότι είναι μέσα στο έδαφος, το οποίο «δηλώνει» ότι οι Αρμένιοι ανήκουν σε αυτή τη γη.

Το Tatik u Papik προκάλεσε μεγάλη αντίδραση όταν ξεκίνησε η ανέγερσή του από την πλευρά των Αζέρων, οι οποίοι την εποχή εκείνη είχαν τον έλεγχο της Επαρχίας, επειδή συμβόλιζε την αγάπη των Αρμενίων για αυτή τη γη. Παρ’ όλη αυτή την ένταση, το μνημείο χτίστηκε και η τελευταία ανακαίνιση και αποκατάσταση του μνημείου
ολοκληρώθηκε το 2012.

Η σύγκρουση μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, για την περιοχή του Nαγκόρνο Καραμπάχ, υφίσταται τα τελευταία τουλάχιστον εκατό χρόνια. Ιστορικοί, πολιτικοί και μελετητές πιστεύουν ότι οι συγκρούσεις γενικότερα στην περιοχή χάνονται στο βάθος της Ιστορίας πολλούς αιώνες ακόμα και χιλιετίες πριν, επικαλούμενοι αρχαία κείμενα και πηγές.

Έτσι λοιπόν στην ιστορία αυτή τα γεγονότα ερμηνεύονται και στη συνέχεια χρησιμοποιούνται από τα εμπλεκόμενα μέρη της σύγκρουσης σύμφωνα με τις εθνικές απαιτήσεις και συμφέροντα του καθενός, απορρίπτοντας κατηγορηματικά τα επιχειρήματα του αντιπάλου.

Σε μία βίαιη διαμάχη όπως η συγκεκριμένη, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν κατά την διάρκεια των συγκρούσεων τον 20ο αιώνα παρουσιάζουν την ιστορία διαφορετικά, προσπαθώντας να αποδείξουν το δίκαιο τους σχετικά με το μέλλον του Nαγκόρνο Καραμπάχ. Προκειμένου όμως να επιτευχθεί μία βιώσιμη λύση για την περιοχή του Nαγκόρνο Καραμπάχ πρέπει τα εμπλεκόμενα μέρη δηλαδή η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν αλλά και η «Δημοκρατία» του Nαγκόρνο Καραμπάχ, να αλλάξουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τον τρόπο που βλέπουν και αντιλαμβάνονται την διαμάχη. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει Αζέροι και Αρμένιοι αρχικά να συνειδητοποιήσουν και στη συνέχεια να εστιάσουν στην κοινή τους Ιστορία ως κάτοικοι της ίδιας περιοχής, όπως επίσης και στο ότι είναι προς το συμφέρον και των δύο λαών να αποφασίσουν μόνοι τους για την τύχη τους και όχι κάποιες μεγάλες δυνάμεις για αυτούς.

Για να γίνουν κάπως κατανοητές οι θέσεις των δύο πλευρών σχετικά με την παρουσία του αντιπάλου τους στην περιοχή θα παραθέσουμε δύο δηλώσεις, η πρώτη αφορά την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Αζερμπαϊτζάν το 1918 για την οποία ο σημαντικός Αρμένιος Ιστορικός Claude Mutafian γράφει ότι η Διακήρυξη αυτή αντιπροσωπεύει τη γέννηση ενός εντελώς τεχνητού κράτους του οποίου το όνομα δεν αντιστοιχεί σε καμία προηγούμενη ιστορική οντότητα και του οποίου η εθνοτική ποικιλία του πληθυσμού του (Τάρταροι, Ρώσοι, Αρμένιοι) δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει την έννοια του έθνους ενώ βρέθηκαν μετά την εγκατάσταση τους από τους Ρώσους το 1828.

Συγκεκριμένα ο Elnur Aslanov, Επικεφαλής του Τμήματος Πληροφοριών και Πολίτικων Αναλύσεων και Σύμβουλος του Προέδρου της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, έγραψε για τους Αρμένιους του Καραμπάχ ότι η μικρή ομάδα των Αρμενίων που έφτασε [με την Ρωσική επανεγκατάσταση] το 1828 έχει αυξηθεί, και από την έναρξη της σύγκρουσης το 1988, ήδη ξεπέρασε τον αριθμό των Αζέρων. Σαφώς και οι δύο πλευρές έχουν επιχειρήσει να χρησιμοποιήσουν την Ιστορία με τον δικό τους τρόπο προκειμένου να δικαιολογήσουν τους ισχυρισμούς, τις δράσεις και την αδυναμία να βρεθεί μία μόνιμη λύση για τη συγκεκριμένη σύγκρουση.

Η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και ειδικά το Nαγκόρνο Καραμπάχ είναι περιοχές με τις οποίες έχω συνδεθεί ιδιαίτερα καθώς έχω στο παρελθόν εργασθεί στην περιοχή επί σχεδόν τρία χρόνια στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας για τη συγκεκριμένη διαμάχη με το Αζερμπαϊτζάν που έχει ανατεθεί από το ΣΑ του ΟΗΕ στον ΟΑΣΕ.

Επιπλέον, λόγω της εργασίας μου για το θέμα αυτό και μετά από παρακίνηση του Καθηγητή κ. Κωνσταντίνου Κολιόπουλου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η συγκεκριμένη διαμάχη αποτέλεσε και το αντικείμενο της διατριβής μου.

Δεν θα ήθελα τη συγκεκριμένη στιγμή να κάνω ανάλυση επί των εξελίξεων στο θέμα με βάση τον Θουκυδίδη, τον Κλαούζεβιτς, τον Κονδύλη και τους άλλους μεγάλους θεωρητικούς των διεθνών σχέσεων και του πολέμου. Απλά θα ήθελα να σταθώ σε μία άλλη πτυχή της συγκεκριμένης διαμάχης, έχοντας στο μυαλό μου το γεγονός ότι οι Αρμένιοι είναι λαός που στη μακρόχρονη ιστορική του παρουσία στην ευρύτερη περιοχή, βίωσε ταλαιπωρίες, εθνικές απογοητεύσεις και διωγμούς ανάλογους των αιματηρών του αγώνων, με αποκορύφωμα τη Γενοκτονία. Είναι απίστευτο το συναίσθημα, ένας λαός με μεγάλη ιστορία να βλέπει τα ιστορικά του σύμβολα και μνημεία να ανήκουν σε μία άλλη χώρα, είναι επίσης τραγικό ένας βαθιά θρησκευόμενος λαός να ξέρει ότι οι εκκλησίες του, τα μοναστήρια του και τα θρησκευτικά του σύμβολα βρίσκονται σε γειτονικές χώρες όπου οι συνθήκες δεν του επιτρέπουν καν την επίσκεψη – προσκύνημα.

Ανακαλώ στη μνήμη μου έναν φίλο μου Αρμένιο διπλωμάτη να μου περιγράφει τα συναισθήματα του βλέποντας κάθε μέρα από τότε που
θυμόταν τον εαυτό του, το ιερό τους όρος το ΑΡΑΡΑΤ στο βάθος του ορίζοντα, συνήθως χιονισμένο, εκτός της επικράτειας της χώρας του γιατί έτσι τα «ιστορικά γεγονότα» αποφάσισαν...... το πρόσωπό του, τη ματιά του, το ύφος του, τις φράσεις του όταν μιλούσε για το βουνό αυτό
........δεν θα τις ξεχάσω.......

Παρ’ όλα αυτά όμως είναι αξιοθαύμαστη η αξιοπρέπεια, η υπερηφάνεια, η γενναιότητα του λαού αυτού και ιδιαίτερα η αλληλεγγύη που διακατέχει τους Αρμένιους η οποία είναι φανερή από τη δραστηριότητα της Αρμενικής διασποράς σε όλο τον κόσμο αλλά ειδικά στην Αμερική και στη Γαλλία...... άνθρωποι που έφυγαν από τη χώρα τους πέτυχαν, αρκετοί πλούτισαν μα ποτέ δεν ξέχασαν την μαρτυρική πατρίδα τους.

Καταλαβαίνω όπως όλοι μας και την αξία της ανθρώπινης ζωής και τον ρεαλισμό της εποχής μας τις διεθνείς σχέσεις, και τα «δικαιώματα» του ισχυρού και τα όρια του αδυνάτου και τα συμφέροντα των περιφερειακών και μεγάλων δυνάμεων και την αδυναμία των διεθνών Οργανισμών και Δικαστηρίων να επιβάλουν το δίκιο και ίσως στο πλαίσιο αυτό να είναι και απόλυτα δικαιολογημένη η απόφαση της ηγεσίας της Αρμενίας να συνθηκολογήσει όπως όμως το ίδιο δικαιολογημένη είναι η αντίδραση του απλού Αρμένιου.

Αυτό όμως που θα ήθελα να θυμίσω σε όλους μας ότι εκτός από όλα αυτά υπάρχουν και τα ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ (http://www.idis.gr/?p=3024.) Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ακούω από τους μεγαλύτερους και τους δασκάλους μου, διαβάζω, μαθαίνω την Ιστορία του τόπου μου αλλά και την παγκόσμια Ιστορία. Οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούν συχνά ιστορικά παραδείγματα για να τεκμηριώσουν την άποψη τους σε σύγχρονα πολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά θέματα. Όταν όμως η συζήτηση φθάσει στη λύση των θεμάτων αυτών, βάζουμε τις περισσότερες φορές την Ιστορία στην άκρη και φέρνουμε στο προσκήνιο το συμφέρον και φυσικά την οικονομική και στρατιωτική ισχύ.

Ως Ιστορικά δικαιώματα λοιπόν ορίζονται τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιστορική σύνδεση ατόμων ή μιας πολιτικής οντότητας με μια συγκεκριμένη περιοχή. Τα Ιστορικά δικαιώματα μπορεί να διαφέρουν από τα νομικά δικαιώματα. Στην πραγματικότητα, συχνά βρίσκονται σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο. Είναι αντιληπτό ότι τα
ιστορικά δικαιώματα ενός ανθρώπου ή μίας πολιτικής οντότητας σε μία συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί την πρωταρχική πηγή εσωτερικής νομιμότητας και σε κάποιες περιπτώσεις της διεθνούς νομιμότητας, κάθε πολιτικής που αποσκοπεί στην κατοχή και εκμετάλλευση της περιοχής αυτής. Βέβαια τα ιστορικά δικαιώματα είναι τις περισσότερες φορές υποκειμενικά και αντικρουόμενα.

Οι λαοί και οι πολιτικές οντότητες λοιπόν μπορούν, για ιστορικούς λόγους, να διεκδικήσουν εδάφη για τα οποία δεν διαθέτουν σαφείς «νομικούς τίτλους» και πιθανά να έχουν κάποια διεθνή υποστήριξη στις διεκδικήσεις αυτές.

Οι διεκδικήσεις αυτές μπορεί να στηρίζονται σε τέσσερις πυλώνες το καθεστώς, την εθνικότητα, την καταγωγή και τη γειτνίαση - εγγύτητα.

Το δικαίωμα εδαφικής κατοχής λόγω του Καθεστώτος μίας περιοχής στο παρελθόν, εμφανίζεται αρχικά στις εδαφικές διεκδικήσεις ενός κράτους από κάποιο άλλο. Το εδαφικό καθεστώς στο παρελθόν, είναι το σημαντικότερο επιχείρημα σήμερα από τα σύγχρονα κράτη. Έτσι λοιπόν υπάρχουν κράτη που σήμερα διεκδικούν εδάφη τα οποία κατείχαν κάποτε τυχαία ή επειδή κάποιος ισχυρός τους είχε παραχωρήσει για τους δικούς του λόγους.

Η Εθνικότητα έχει σχέση με το εδαφικό καθεστώς αφού το γεγονός ότι μία εθνοτική ομάδα ζει σε ένα συγκεκριμένο έδαφος αποτελεί μία πολύ ισχυρή πηγή ιστορικών δικαιωμάτων.

Η Προέλευση είναι μια πολύ ιδιαίτερη και αρκετά σπάνια πηγή ιστορικών δικαιωμάτων. Μπορεί μια ομάδα εθνοτική ή πολιτική να εντοπίζει την προέλευση της από ένα ορισμένο έδαφος το οποίο εγκατέλειψε αργότερα για διάφορους λόγους. Η Προέλευση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα ιστορικό δικαίωμα μίας ομάδας πάνω σε συγκεκριμένο έδαφος, δηλαδή δικαίωμα να επιστρέψει εκεί και να αναλάβει τον πολιτικό έλεγχό του.

Η Εγγύτητα δεν δημιουργεί ιστορικά δικαιώματα αλλά στην πραγματικότητα διευκολύνει κάποιον να επικαλεστεί και να διεκδικήσει ιστορικά δικαιώματα σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Γενικότερα δεν υπάρχει όμως καμία εγγύηση ή διεθνής πρόθεση για ικανοποίηση της διεκδίκησης κάποιου που στηρίζεται μόνο στα ιστορικά δικαιώματα. Σε κάποιες περιπτώσεις, επικαλούμενος ιστορικά δικαιώματα μπορεί να κερδίσεις την κοινή γνώμη τρίτων χωρών η οποία με τη σειρά της είναι δυνατόν να επηρεάσει, προσωρινά τις περισσότερες φορές, την πολιτικής της κυβέρνησης της. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να επιδιωχθεί με επιχειρήματα η διεθνής νομιμότητα, μετά την έγερση των ιστορικών δικαιωμάτων επί μίας συγκεκριμένης περιοχής. Και καλύτερος εγγυητής της διεθνούς νομιμότητας αποτελεί μια ισχυρή εθνοτική παρουσία σε συνδυασμό με μία σταθερή παρουσία στην συγκεκριμένη περιοχή κάποια στιγμή και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, στο παρελθόν.

Στην περίπτωση του Nαγκόρνο Καραμπάχ μπορούμε αναλύοντας τους παραπάνω πυλώνες των ιστορικών δικαιωμάτων να πούμε ότι στο έδαφός του η συντριπτική πλειοψηφία πάντα ήταν αρμενικής καταγωγής.

Η παραχώρηση όμως της συγκεκριμένης επαρχίας κάποια στιγμή από τη Σοβιετική Ένωση στο Αζερμπαϊτζάν δίνει το δικαίωμα στους Αζέρους επίσης να το διεκδικούν επικαλούμενοι ιστορικά δικαιώματα. Σε ότι αφορά την εθνικότητα, όπως επίσης και την προέλευση, θεωρώ ότι είναι αδιαμφισβήτητα τα δικαιώματα των Αρμενίων στην περιοχή.

Τέλος η εγγύτητα αφορά τόσο τους Αζέρους όσο και τους Αρμένιους αφού, το Καραμπάχ «έχει σύνορα» και με τις δύο χώρες.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η έννοια των ιστορικών δικαιωμάτων είναι υπαρκτή βέβαια αλλά ασαφής γιατί δεν είναι δυνατόν να περιγράψουν εξολοκλήρου μία διεθνή διαμάχη, αφού δεν «συνυπολογίζονται» και οι νομικές τις πτυχές. Έτσι λοιπόν για να επιτύχει ένα άτομο ή μία εθνότητα τις επιδιώξεις της που στηρίζονται
αρχικά στα ιστορικά δικαιώματα θα πρέπει στη συνέχεια να «κερδίσουν» την εσωτερική και φυσικά την διεθνή νομιμότητα. Επιπλέον, οι απαιτήσεις του Nαγκόρνο Καραμπάχ για κρατική υπόσταση με βάση τα ιστορικά δικαιώματα και όχι το διεθνές δίκαιο είναι μία ανεπιθύμητη εξέλιξη για τη διεθνή κοινότητα, διότι θα δημιουργήσει «κακό» προηγούμενο για πολλές άλλες ανάλογες διαμάχες.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να σκεφτούμε, έστω και για λίγο, τα δικά μας ιστορικά δικαιώματα σε συνδυασμό με τα εθνικά μας θέματα και διενέξεις και να βγάλει ο καθένας τα δικά του συμπεράσματα για την εξέλιξη τους μέσα στο χρόνο αλλά και για τον τρόπο που θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε από εδώ και στο εξής.

http://pandemos.panteion.gr/index.php?op=record&lang=el&pid=iid:17361

Κ. Α. Θ.